Testosteron bij mannen: Waarden, symptomen en maatregelen

Testosteron is het belangrijkste mannelijke geslachtshormoon en speelt een cruciale rol in verschillende fysiologische processen in het mannelijk lichaam. De belangrijkste functies zijn:

• Seksuele ontwikkeling en reproductieve functie - Testosteron is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de mannelijke geslachtsorganen tijdens de embryonale ontwikkeling. In de puberteit stimuleert het de groei van de penis, testikels en prostaat, evenals de verschijning van secundaire geslachtskenmerken – lichaamshaar, verdiepte stem en spierontwikkeling. Daarnaast reguleert het de productie van zaadcellen en behoudt het normale vruchtbaarheid.
• Behoud van spiermassa en kracht - Testosteron stimuleert de eiwitsynthese en bevordert de groei van spierweefsel. Bij een tekort wordt vaak een verminderde spiermassa en fysieke zwakte waargenomen.
• Verdeling van lichaamsvet - Het hormoon heeft invloed op de manier waarop het lichaam vet opslaat. Lage testosteronniveaus leiden vaak tot vetophoping, vooral in de buikregio.
• Behoud van botdichtheid - Testosteron is belangrijk voor de gezondheid van de botten, aangezien het de botmineralisatie stimuleert. Een tekort kan bij mannen, vooral op latere leeftijd, leiden tot osteopenie of osteoporose.

• Invloed op stemming en cognitieve functies - Testosteron is betrokken bij de regulatie van stemming, energie, motivatie en concentratie. Lage niveaus worden vaak geassocieerd met depressieve toestanden, vermoeidheid, prikkelbaarheid en een verminderd libido. Testosteron is verantwoordelijk voor de opbouw van het algemene karakter en de mentale veerkracht van de man.
• Seksueel verlangen en functie - Het hormoon is verantwoordelijk voor seksuele aantrekkingskracht (libido) en heeft directe invloed op de normale erectiele functie.

Het behoud van optimale testosteronniveaus is belangrijk voor de algehele gezondheid van de man – niet alleen op seksueel gebied, maar ook voor fysieke, mentale en metabole stabiliteit.

De normale testosteronwaarden bij mannen variëren afhankelijk van leeftijd, laboratoriummethoden en of men de totale of vrije testosteron meet. Hier is wetenschappelijk correcte en samengevatte informatie:

Normale testosteronwaarden bij mannen (totale testosteron)

• Totale testosteron omvat zowel de gebonden als de vrije testosteron.
  
  
• Vrije testosteron (biologisch actief) is normaal ongeveer 1.5–3% van de totale testosteron en wordt gemeten in pmol/L of ng/dL.

Hier is een interessant feit met betrekking tot de daling van testosteron in de moderne mannelijke samenleving:

Hoe testosteron in de afgelopen 100 jaar is veranderd

Enkele langdurige en epidemiologische studies tonen aan dat de testosteronniveaus bij mannen in de afgelopen decennia aanzienlijk zijn gedaald, ongeacht de leeftijd.

Gegevens uit wetenschappelijke bronnen:

• Massachusetts Male Aging Study (MMAS, 1987–2004) - Een dalende trend van ongeveer 1% per jaar, zelfs na het in rekening brengen van factoren zoals leeftijd, roken, BMI en ziekten.
  Een man van 35 jaar in 2004 heeft 17% lagere testosteronwaarden dan een man van dezelfde leeftijd in 1987.
  
• European Male Ageing Study (EMAS) - Toont ook een afname van de niveaus in geïndustrialiseerde landen, gerelateerd aan hogere stress, obesitas, een sedentaire levensstijl en verstoorde slaap.

Ongeveer vergelijkingen:

In deze korte statistiek zit het antwoord op de vraag waarom het onderwerp van lage testosteronniveaus zo actueel is en waarom er zoveel interesse is in de maatregelen die elke man wil nemen om te voorkomen dat hij deze statistiek volgt.

Testosteron is het belangrijkste androgeen hormoon bij mannen en speelt een sleutelrol in de ontwikkeling van seksuele kenmerken, spiermassa, libido en vele andere fysiologische functies. Hoewel lage niveaus vaker een probleem zijn, kan een verhoogd testosteron ook leiden tot verschillende gezondheidscomplicaties. Het herkennen van de symptomen, oorzaken en risico’s bij hoge niveaus is belangrijk voor een tijdige diagnose en behandeling.

Oorzaken van verhoogd testosteron

1. Endogene (interne) oorzaken:

• Adrenaline of testiculaire tumoren – sommige tumoren kunnen testosteron of andere androgenen afscheiden.
  
• Genetische aandoeningen – bijvoorbeeld androgeenongevoeligheid of mutaties die verband houden met de regulatie van androgeenproductie.
  

2. Exogene (externe) oorzaken:

• Gebruik van anabole steroïden of testosteronpreparaten– vaak gezien bij atleten en bodybuilders, praktisch de meest voorkomende oorzaak van “hoog testosteron”
  
• Supplementen die DHEA bevatten - of andere androgenen-stimulerende middelen, gebruikt zonder medisch toezicht.
  
• Verkeerd gedoseerde hormoonvervangende therapie – bijvoorbeeld bij de behandeling van hypogonadisme.

Symptomen van hoog testosteron bij mannen

De symptomen hangen af van de mate van verhoging en de duur, maar kunnen onder andere het volgende omvatten:

• Verhoogde agressiviteit, prikkelbaarheid, emotionele instabiliteit
  
• Toegenomen lichaams- en gezichtsbeharing (hirsutisme)
  
• Vette huid, acne, verhoogde vetproductie op de hoofdhuid
  
• Vermindering van de kwaliteit van het sperma en tijdelijke steriliteit
  
• Prostaatvergroting
  
• Verhoogd libido of hyperseksualiteit
  
• Vloeistofretentie en zwellingen
  
• Hoofdpijn, hoge bloeddruk
  

Bij chronisch verhoogde niveaus kunnen ernstigere gevolgen optreden.

Gehanteerde risico’s en complicaties

• Hart- en vaatziekten – hoge testosteronniveaus kunnen het risico op trombose, hypertensie en hartinfarct verhogen, vooral wanneer het een gevolg is van synthetische preparaten.
  
• Levertoxiteit – anabole steroïden, vooral in orale vorm, kunnen de lever beschadigen.
  
• Onvruchtbaarheid – paradoxaal genoeg, ondanks het verhoogde libido, onderdrukt exogeen testosteron de spermaproductie.
  
• Psychische stoornissen – agressie, angst, depressie, impulsiviteit.
  
• Gynaecomastie – hoge testosteronniveaus kunnen omgezet worden in oestrogenen via aromatisering, wat leidt tot vergroting van de borsten.
  
• Vergrote prostaat – of verhoogd risico op benigne prostaathyperplasie en zelfs prostaatkanker bij mannen die daarvoor genetisch gevoelig zijn.

Diagnose en behandeling

De diagnose begint met het meten van het serumtestosteron (totaal en vrij), evenals hormonen zoals LH, FSH en oestradiol om de oorzaak te bepalen. Bij verdenking op tumoren worden beeldvormende onderzoeken uitgevoerd – echografie, CT of MRI.

De behandeling hangt af van de oorzaak:

• Stoppen met het gebruik van exogene androgenen– bij het gebruik van anabole steroïden.
  
• Medicamenteuze therapie – anti-androgenen (praktisch nooit gebruikt) of aromatase-inhibitoren om de effecten te onderdrukken.
  
• Behandeling van de onderliggende ziekte – bijvoorbeeld operatief of chemotherapeutisch bij tumoren.
  
• Hormoonregulatie – bij verkeerd gedoseerde hormoonvervangende therapie.
  

Hoewel hoog testosteron geassocieerd kan worden met sommige positieve effecten zoals een hoger libido, spiermassa, grotere focus en nuttige agressie – bij het aanpakken van problemen en het vinden van oplossingen, brengt chronisch verhoogd testosteron ernstige gezondheidsrisico’s met zich mee. Balans is van cruciaal belang, en elke hormonale ingreep moet onder medisch toezicht plaatsvinden.

Testosteron is het belangrijkste geslachtshormoon bij mannen, verantwoordelijk voor seksuele functie, het behoud van spier- en botmassa, zaadcelproductie en psychische evenwichtsstoornissen. Het verminderen van de niveaus hiervan – een aandoening die hypogonadisme wordt genoemd – kan aanzienlijke gevolgen hebben voor de levenskwaliteit en de algehele gezondheid van de man, terwijl tegenwoordig een enorm percentage mannen op een of andere manier lijdt aan hypogonadisme.

Risicofactoren

Enkele omstandigheden en aandoeningen verhogen de kans op lage testosteronniveaus. Risicofactorenzijn omstandigheden, aandoeningen of gedragingen, die de kans vergroten dat een aandoening zich ontwikkelt, maar niet noodzakelijkerwijs een directe oorzaak zijn.

Voorbeeld: overgewicht verhoogt het risico op lage testosteron, maar veroorzaakt het niet direct bij elke persoon.

Enkele van deze zijn: 

• Schadelijke eetgewoonten
• Sommige stoffen zoals ftalaten (in plastic), BPA (in verpakkingen en blikken) en soja-lecithine of carboxymethylcellulose (vaak gebruikt in voedingsmiddelen als emulgatoren) worden geassocieerd met verlaging van testosteron door verstoring van het endocriene systeem en veranderingen in de signaaltransductie van androgenereceptoren.
• Oudere leeftijd (vooral na 40–50 jaar)
  
• Obesitas en metabool syndroom
  
• Chronische ziekten: type 2 diabetes, chronisch nierfalen, levercirrose
  
• Ernstige en langdurige stress
  
• Gebrek aan slaap of chronische vermoeidheid
  
• Sedentair (inactief) levensstijl
  
• Gebruik van opioïden, corticosteroïden of anabole steroïden in het verleden
  
• Blootstelling aan endocriene disruptoren (bijv. BPA, ftalaten)
  
• Overmatige alcoholconsumptie
  

Mogelijke oorzaken

De oorzaken kunnen worden geclassificeerd als primair (testiculaire) of secundair (hypofyse/hypothalamus):

Primaire hypogonadisme:

• Letsels of infecties van de testikels
  
• Orchitis (bijv. na bof)
  
• Chemo- of radiotherapie
  
• Genetische syndromen zoals het Klinefelter-syndroom
  

Secundair hypogonadisme:

• Verstoorde secretie van LH en FSH door de hypofyse
  
• Hypofyse- of hypothalamustumoren
  
• Excess prolactine (hyperprolactinemie)
  
• Slaapstoornissen (bijv. obstructieve slaapapneu)
  

Symptomen van lage testosteron

De symptomen kunnen langzaam ontwikkelen en blijven vaak ongediagnosticeerd:

• Verminderd libido en erectiele disfunctie
  
• Verstoorde spermatogenese en onvruchtbaarheid
  
• Verminderde spiermassa en kracht
  
• Verhoogde vetophoping, vooral in de buikregio
  
• Verzwakte botdichtheid (risico op osteoporose)
  
• Vermoeidheid, gebrek aan motivatie, depressieve symptomen
  
• Geheugen- en concentratieproblemen
  
• Verminderde haargroei op het gezicht en lichaam
  

Gehanteerde risico’s

Langdurig verlaagde testosteronniveaus verhogen het risico op:

• Hart- en vaatziekten – door verslechtering van het lipidenprofiel en insulinegevoeligheid
  
• Osteoporose – verhoogd risico op botfracturen
  
• Type 2 diabetes – hypogonadisme is geassocieerd met insulineresistentie
  
• Depressie en angststoornissen
  
• Verlies van arbeidscapaciteit en lage levenskwaliteit
  
• Onvruchtbaarheid – vooral bij gecombineerde verlaging van FSH en LH
  

Behandeling

De behandeling hangt af van de oorzaak en de mate van hormonale deficiëntie.

1. Hormonale vervangtherapie (HVT):

• Gels, pleisters, injecties of implantaten met testosteron
  
• Vereist voorafgaand onderzoek van totaal en vrij testosteron, LH, FSH, oestradiol, PSA, hematocriet
  
• Wordt niet aanbevolen voor mannen met actieve prostaatkanker of ernstige hartinsufficiëntie
  

2. Behandeling van de onderliggende aandoening:

• Gewichtsbeheersing, diabetescontrole, therapie voor slaapapneu, enz.
  

3. Alternatieve strategieën:

• Stimulatie van endogene productie door hCG of SERMs (bijv. clomifeen) bij jonge mannen met secundair hypogonadisme
  

4. Levensstijlaanpassingen:

• Meer lichamelijke activiteit, regelmatig slapen, stressbeheer, evenwichtige voeding
• Gebruik van sommige kruiden die testosteronproductie kunnen stimuleren - ashwagandha, maca, fenegriek, Tongkat Ali, Bulbine nataliensis en andere.

Tijdige diagnose en gerichte behandeling van laag testosteron zijn essentieel voor het behoud van de mannelijke gezondheid en de preventie van ernstige complicaties. Zelfmedicatie met supplementen of hormonale preparaten zonder medisch toezicht wordt niet aanbevolen.

Waarom is het belangrijk voor mannen om testosteronniveaus binnen referentiewaarden te houden?

Omdat testosteron het belangrijkste mannelijke hormoon is, dat seksualiteit, secundaire geslachtskenmerken, gedrag, kracht, agressie, motivatie en focus van de man bepaalt.

Wat zijn de testosteronniveaus van de moderne man in vergelijking met onze voorouders?

Statistieken geven nauwkeurige en duidelijke gegevens, dat in vergelijking met slechts honderd jaar geleden de testosteronniveaus van de moderne man met een enorme procentuele daling, bijna gehalveerd zijn.

Hoe kunnen we ons testosteron verhogen?

Door een goed dieet en gewoonten, voldoende lichaamsbeweging, voldoende slaap, en het minimaliseren van stress en schadelijke gewoonten zoals alcohol, roken en ongezond eten.

Bronnen:

• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5434832/
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5434832/
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7063751/
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4255853/